Arşiv

Libido Dominandi

ŞU DÜNYADA çok kimsenin peşinde koştuğu şöhreti, bir dahi olarak felsefe ve bilim gibi iki zor alanda henüz yirmi yaşına dahi ulaşmadan yakalamış biridir Blaise Pascal. Yirmili yıllarında ise, bir bocalama ve sorgulama sürecinin akabinde dine yönelerek yaşayacak ve kırkına bile erişmeden şu dünyadan göçüp gidecektir. Geride, bir insan olarak hayata, insana ve imana dair küçük ama çok özlü notlar ve tesbitler bırakarak...

Onun Hıristiyanî bir duyarlılıkla yazdığı ve bir Müslümanın da kendisine yakın bulacağı çok notlar taşıyan en önemli yadigârı Düşünceler'inde, 'üç ateş ırmağı'nın da sözü edilir. Pascal'a göre, insanı ateşe götüren ve şu dünyada dahi insanlığını yandıran üç şehvet ırmağı vardır: libido sentiendi, libido sciendi, libido dominandi.

Bir derece açacak olursak: 'Hislerin şehveti' veya 'duyumsama şehveti' diye tercüme edebileceğimiz birinci ateş ırmağı, bildiğimiz 'şehvet'i tarif eder esasında. Yani, güzel şeylere karşı nefsin duyduğu iştihayı, özellikle de karşı-cinse yönelik arzuları. Vâkıa, 'hududullah'ı bilmekle bir had konulmadığı, yani insana ve hayata dair ilâhî ölçülere riayet edilmediği takdirde, bu iştiha ve bu arzular, insanı her an için ateşin önüne atıverme istidadındadır. Üstelik, 'haram sevme'nin muaccel cezası olarak kıskançlık elemi, ayrılık elemi, mukabele görmeme elemi, aldatılma elemi gibi çok elemleri de peşinen yükleyerek.

Bu zaten bildiğimiz 'şehvet' ırmağına ilaveten Pascal'ın bizi dikkate sevkettiği iki ırmak ise, daha geride ve gizli durmakta, bir 'şehvet' ve dolayısıyla 'ateş' boyutu barındırdığı o yüzden farkedilememektedir. Bu iki daha gizli ve derin ırmağın ilki, 'libido sciendi'dir-yani, bilgi şehveti veyahut bilme şehveti. Ki, bu şehvetin de nasıl ayakları ateşe doğru kaydırdığına, özellikle filozofların hayatı delâlet eder. Bilme, bilgiye kendi başına ulaşma emeli, Pascal'ın Düşünceler'de defaatle vurguladığı üzere, felsefe ehlini ateş ırmağını düşüren belki en önemli şeydir. Sırf "Gerçeğe kendi ellerimle ulaştım" diyebilmek için vahyin rehberliğini reddeden ve sığ sularda boğulan ne kadar çok filozof vardır! Velev ki kendi aklıyla bir Yaratıcının varlığını bulmuş ve bilmiş olsun, burada dahi filozof "Ben bunu kendi aklımla buldum" diyerek kibir çukurunda boğulmaktadır!

İnsanı ateşe atan üçüncü şehvet türü ise, libido dominandi'dir-yani, hükmetme şehveti. Birçok insanı ateş ırmağına atan da, işte budur. Böyleleri, belki bildiğimiz şehvetin çok uzağındadır, ama gene de şehvet diyarındadır. Mal-mülk edinme, her gördüğü leziz şeyi elde etme, özellikle karşı cinsin dikkatini cezb ve celbetme türünden bir şehveti aşmış olduğu halde insanı ateşe götüren ve insanlığını yandıran bir şehvet ırmağındadır. Hükmetme, hâkim olma, hâkimiyetini devam ettirme arzusudur bu. Gereğinde ölçülerin ters-yüz edildiği, gereğinden inanılan değerlerin çar-çur edilip harcandığı, 'doğru'ların hâkim rüzgâra göre dün ve bugün değişebildiği bir ırmak... Çokları da, bu şehvete aldanmış, hükmetme iştihasıyla bir ateş ırmağına dalmışlardır.

Bizim uzun paragraflar dahilinde izaha çalıştığımız bu üç ateş ırmağını "Libido sentiendi, libido sciendi, libido dominandi: üç ateş ırmağı" diye özetler ve "Mutlu olanlar, bu ırmaklara dalmayanlardır" kaydını düşer Pascal.

Risale-i Nur'da 'kuvve-i şeheviye,' 'kuvve-i akliye' ve 'kuvve-i gadabiye' analizini, özellikle de bu kuvvelerin ifrat mertebesine dair izahları hatıra getiren sözkonusu 'şehvet' tahlilini, bilhassa 'hükmetme şehveti' kısmını vurgulayarak yazma fikri, geçen sene Nisan ayında yaşı seksene yaklaştığı halde 'beş artı beş' hesapları yapan bir ihtiyar sayesinde aklıma düşmüştü.

Bu yılın Nisan ayında tekrar aklıma düşmüşse, sebebi, ayaklarını sürüyemez hale geldiği halde hükmetme şehvetinden hâlâ vazgeçemediği iyice anlaşılan bir başka ihtiyardır.

  18.05.2001

© 2021 karakalem.net, Metin Karabaşoğlu

  1.  Bu yazının geçtiği eseri incelemek -veya satın almak- istiyorum.



© 2000-2021 Karakalem Yayıncılık Ltd. Şti.
Tel: (0212) 511 7141  GSM: (0543) 904 6015
E-mail: karakalem@karakalem.net
Program & tasarım: Orhan Aykut