23 NİSAN 1920’de Büyük Millet Meclisi Ankara’da açıldığında, kürsünün arkasında duvara Kur’an-ı Kerim’den bir âyetin asılmış olduğunu hepimiz duymuşuzdur. Bu âyet, içinde olduğu sûreye de adını veren ‘şûrâ’ hükmünü, yani ortak aklı işleterek ortaklaşa karar verme emrini içeren, dahası işlerini şûrâ ile görmeyi mü’minlerin ayırıcı özelliklerinden biri olarak resmeden âyettir: “Ve onların işleri aralarında şûrâ iledir.” (bkz. Şûrâ sûresi, 42:38)
Bediüzzaman Said Nursî de, 1920 yılında telif ettiği Sünuhat’ta yer alan ve Birinci Meclisin açıldığı günlere yakın bir tarihte yazıldığı ama İstanbul’daki Meclis-i Mebusanın henüz kapanmadığı daha önceki aylarda yazılmış olması kuvvetle muhtemel gözüken bir makalesine bu âyeti hatırlatarak başlar. Hatırlattığı ikinci bir âyet daha vardır: Âl-i İmran sûresindeki “İş hususunda onlarla istişare et” (3:159) emrini içeren âyet.
Bu iki âyeti beraberce zikrettikten sonra Bediüzzaman’ın makalesine giriş olarak kullandığı cümle ise şudur: “Tarih bize gösteriyor ki, İslâm ne derece dine temessük etmişse terakki etmiş, ne vakit dinde zaaf göstermişse tedennî etmiştir.”
Bu cümlenin en başta hatırlatılan iki âyetin ardından kurulduğu dikkate alındığında, bu cümlenin sahibinin dine bağlılık veya dinde zaafı hangi kriterle açıkladığı da kolaylıkla anlaşılır. Bir kişinin hakikati kuşatmaya muktedir olamayacağının idrakinde olarak beraberce ortak aklı işletmek ve kişilerin hür iradeleriyle müdahil oldukları bir şûrâ/meşveret zemini oluşturarak ortaklaşa karar almak Kur’an’ın bir emri olduğuna göre, bu emre uygun hareket dine bağlılık ve sarılmanın işareti; ortak aklı ve ortaklaşa karar alma sürecini terkederek herkesin iradesini bir tek adamın eline teslim etmesi ise dinde zaafın göstergesidir. Müslümanlar, dinlerine bağlılığın bir nişanesi olarak ortak aklı işlettiklerinde ileri gitmişler, dinlerine bağlılığın zayıflamasının bir tezahürü olarak tek adamcılığa yöneldiklerinde ise gerilemişlerdir.
Daha ilk cümlede iki âyet üzerinden Müslümanların dününe ve o gününe dair ‘şûrâ’ odaklı böyle bir çözümlemede bulunan Said Nursî, makalesinin devamında bu tesbitini açar ve genişletir. Kur’an’ın şûrâ emrine açık bir aykırılık içeren tek adama dayalı rejimler, ona göre hayatın olağan akışına da terstir (kaldı ki, Kur’an ile toplum hayatı arasında bir uyum olması zaten beklenir, çünkü Kur’an’ı indiren de, insanı yaratan da aynı Yaratıcıdır). Tek adam rejimlerinin insan ve toplum gerçeğine aykırı düştüğüne bir delil, aynı zamanda ‘hilafet’i temsil iddiası taşıyan Osmanlının mutlak monarşiden meşrutiyete geçmeye mecbur hale gelmesi ve bu bağlamda bir nevi başbakanlığa karşılık gelen sadrazamlığın üç şûrâya dayanmasıdır (İngiliz meşrutî sistemine benzer şekilde, seçimle gelen milletvekillerinden oluşan Meclis-i Mebusan, sultanın seçtiği üyelerden oluşan Meclis-i Âyan ve parlamenter sistemde bakanlar kuruluna denk gelen Meclis-i Vükelâ. Bediüzzaman’ın ‘üç mühim şûrâ’dan kasdının, Şûrâ-yı Devlet, Meclis-i Vükelâ ve Meclis-i Mebusan ile Meclis-i Âyanın beraberce oluşturduğu Meclis-i Umumî olduğunu düşünmek de mümkündür.)
Bu noktada sözü sadâretten alıp şeyhülislamlığa getirir Said Nursî. Sadece Osmanlı yönetimindeki insanların idaresiyle ilgili yükümlülük taşıyan sadrazamlığın üç önemli şûrâya dayanarak iş görüyor olmasına karşılık, ‘hilafet’in bir mümessili olarak bütün Müslümanları ilgilendirir konumda bulunan şeyhülislamlığın tek bir kişinin elinde kalması ve ‘şûrâ’ emrinin orada işletilmemesi, bir büyük zaafın göstergesi, mevcut durumdaki pek çok problem ve yetersizliğin ise ana sebebidir ona göre. Geçmişte ve o gün şeyhülislamların bir meselenin dine uygunluğu sözkonusu o...
Bu yazının tamamını,
serbestiyet.com’da okuyabilirsiniz.
